Terugblik op ontwikkelingen corona crisis in 2020
In januari 2020 wordt de Tweede Kamer geïnformeerd over een uitbraak van een nieuw coronavirus in de Chinese stad Wuhan. In Europa zijn de eerste coronabesmettingen. Op 27 februari is de eerste coronabesmetting in Nederland en het blijkt de start van een bewogen jaar. In maart 2020 maakt het kabinet de eerste algemene maatregelen bekend om het coronavirus te bestrijden zoals handen wassen, in de elleboog niezen, en geen handen meer schudden. Halverwege maart gaat Nederland in gedeeltelijke lockdown en sluiten horeca, scholen en kinderopvang. Gelijktijdig wordt een noodpakket aan maatregelen aangekondigd om banen en inkomens te beschermen. Nederland zit vanaf dat moment (12 maart) ook in een GRIP-4 situatie. Dat betekent een ramp of crisis die de grenzen van een gemeente overstijgt. Met dit besluit verschuift een aantal bevoegdheden op regionaal en gemeentelijk gebied. In zo’n situatie, zo is in de wet bepaald, krijgt de voorzitter van de Veiligheidsregio de leiding en wordt er een regionaal beleidsteam (RBT) gevormd. De voorzitters van de veiligheidsregio’s, verenigd in het Veiligheidsberaad, bespreken wekelijks de aanpak en stemmen de landelijke getroffen maatregelen af voor een eenduidige regionale en lokale uitvoering.
Hoewel in deze periode het aantal besmettingen in Aa en Hunze meeviel, bracht de coronacrisis ook in onze gemeente tal van uitdagingen op het gebied van gezondheid, economie, maatschappelijk en logistiek met zich mee. De gemeente had in vele zaken een coördinerende of uitvoerende rol. Het is daarom lastig om beknopt aan te geven wat er vanuit de gemeente in 2020 is georganiseerd, gecoördineerd en bereikt. Toen in maart de GRIP-4 situatie werd afgekondigd is er een crisisteam opgericht om alles in Aa en Hunze in zo goed mogelijke banen te leiden. Deze crisisorganisatie bestond uit 7 onderdelen, in elk onderdeel was een groep van ca. 3-7 collega’s actief:
- Communicatie hield zich bijvoorbeeld bezig met primaire informatievoorziening van de geldende maatregelen richting inwoners en het beantwoorden van vragen, maar ook met acties om bepaalde groepen een hart onder de riem te steken. Zo kregen alle bewoners van de verzorgingshuizen een bloemetje van de gemeente Aa en Hunze en stuurden we kleurplaten naar de kinderen in groep 1 t/m 5 (die de kinderen op hun beurt dan weer weg konden geven aan iemand die een steuntje in de rug kon gebruiken).
- De groep Handhaving bestond uit een coördinator, een AOV-er en toezichthouders. De coördinator in deze groep hield nauw contact met andere gemeenten in het Drents handhavingsoverleg. De toezichthouders waren onze oren en ogen op straat. Ze gingen op pad om in contact te blijven met ondernemers, bedrijven en inwoners en traden op bij excessen. Daarbij wel de kanttekening dat de toezichthouders keer op keer constateerden dat vrijwel iedereen zich in onze gemeente goed aan de maatregelen hield. Excessen zijn weinig voorgekomen.
- Bij Kritische zorg werden signalen vanuit het zorg- en hulpverleningsdomein bij elkaar gebracht.
- De groep Ondernemers hield zich bezig met alles wat betrekking had tot ondernemers en andere economische aangelegenheden. Van het beantwoorden van vragen tot het inregelen van het pakket van 10 Drentse maatregelen om ondernemers te ondersteunen die in de problemen kwamen door corona.
- Primaire levensbehoeften was gericht op de fundamentele zaken, zoals het ondersteunen van de Voedselbank en het in kaart brengen van de gevolgen van de crisis op bijvoorbeeld stille armoede.
- Opvang en verzorgen richtte zich onder andere op de informatievoorziening richting scholen, kinderopvang, dorpshuizen, sport- en cultuurverenigingen, etc. en onderhield nauw contact met deze partijen.
- De groep Nafase keek naar de effecten van de coronacrisis op de lange termijn. Het ging hierbij zowel om maatschappelijke effecten als de gevolgen voor ons als gemeentelijke organisatie. Het betrof bijvoorbeeld juridische vraagstukken, maar de groep bracht ook de financiële gevolgen voor de gemeente in kaart.
- Naast deze 7 'poten' in de crisisorganisatie werd er ook een Team Intern opgericht, dat zich bezighield met coronavraagstukken voor onze eigen organisatie. Denk aan het coronaproof maken van het gemeentehuis, het goed regelen van thuiswerkplekken en het schrijven van coronaprotocollen (wat te doen bij een coronabesmetting in de organisatie).
De crisisorganisatie onderhield ook nauw contact met andere Drentse gemeenten, de VRD, VDG, GGD en andere betrokken partijen. Bestuurlijk en ambtelijk zijn we veel in contact geweest en gebleven met onze ondernemers, inwoners en verenigingen. Dit deden we om een goed beeld te krijgen van de problematiek, zorgen en vragen in onze eigen gemeente m.b.t. de coronamaatregelen. De crisisorganisatie bereidde het Lokaal Beleidsteam, het lokale bestuurlijke overleg, voor. Burgemeester Hiemstra sloot (twee)wekelijks aan bij het Regionaal Beleidsteam (RBT), het overleg met de 12 Drentse burgemeesters. In dit verband werd in elke fase van de crisis ook een leaders intent uitgesproken. Dit was de lijn waar alle Drentse gemeenten zich aan hielden. Tijdens de eerste golf was dat bijvoorbeeld:
De Drentse overheid straalt eenduidigheid, betrouwbaarheid en rust uit. We stimuleren de Drentse samenleving om op een passende manier invulling te geven aan de eigen en gezamenlijke verantwoordelijkheid zoveel mogelijk mensen zo gezond mogelijk te houden om zo de piekbelasting op de gezondheidszorg hanteerbaar te houden. De te nemen maatregelen en communicatie daarover zijn proportioneel en gericht op een juiste balans tussen het beoogde effect en de continuïteit van de samenleving.
Deze leaders intent veranderde overigens wel naarmate ook de crisis veranderde.
Vlak voor de zomer daalde het aantal besmettingen flink en leken we de eerste golf onder controle te hebben. Toch lagen er nog genoeg vraagstukken en waren er ook nog flink wat maatregelen van kracht. We gingen van sprint naar marathon. In deze periode (1 juni om precies te zijn) is de crisisorganisatie afgeschaald en is een projectgroep verder gegaan met dezelfde werkzaamheden. De GRIP-4 situatie bleef van kracht. De projectgroep bestaat uit 7/8 personen en adviseert de organisatie over diverse coronavraagstukken. Deze groep is nog steeds actief en zal dat de komende tijd ook blijven. De groep bestaat, naast een projectleider, uit 5 onderdelen:
- Handhaving blijft een belangrijke pijler. Nog steeds gaan toezichthouders regelmatig op pad door de gemeente.
- Communicatie blijft, evenals handhaving, een belangrijke pijler in de coronacrisis. Ook nu is er nog onverminderd behoefte aan duidelijke communicatie over de maatregelen en een snelle beantwoording van vragen. Ook worden er nog steeds activiteiten/acties georganiseerd, denk aan de Vitamine A-weken in de decembermaand. Tijdens deze periode werden er door Impuls, Radio Aa en Hunze en de gemeente activiteiten georganiseerd voor verschillende doelgroepen.
- Intern richt zich op alles wat met de interne organisatie te maken heeft, denk aan het welzijn van medewerkers, interne communicatie en de maatregelen op het gemeentehuis. Deze poot vervangt Team Intern.
- Omgeving behelst alles wat coronagerelateerd met ‘buiten’ te maken heeft. Denk aan de uitdagingen van ondernemers/bedrijven/verenigingen, maar ook aan de ondersteuning bij opvang van kinderen en de uitdagingen in het zorg- en hulpverleningsdomein.
- Evenals in de crisisorganisatie kijkt de groep Nafase naar de effecten van de coronacrisis op de lange termijn. Deze projectgroep adviseert het bestuur via het portefeuillehoudersoverleg, waar onder andere burgemeester Hiemstra en wethouder Luinge in plaatsnemen. Afstemming/overleg met andere Drentse gemeenten, de VRD, de GGD, etc. is onverminderd doorgegaan. Ook het RBT met de twaalf Drentse burgemeesters bleef actief.
Na de zomer neemt het aantal positief geteste personen flink toe. Ook in Drenthe en Aa en Hunze. Er is eind september, begin oktober sprake van een tweede golf. Middenin de tweede golf komt de regering met extra maatregelen. Ook elders in Europa gaat van alles op slot. Wat het bestrijden van de coronacrisis in deze periode extra lastig maakt, is dat de samenleving minder goed de maatregelen op lijkt te volgen en er steeds meer polarisatie lijkt te zijn. In de gemeente Aa en Hunze zien we overigens dat inwoners, ondernemers en organisaties zich het hele jaar door goed aan de maatregelen houden. Dat is een compliment waard. Richting het einde van het jaar stabiliseren de cijfers zich, al gaat het erg traag. Halverwege december wordt daarom een harde lockdown ingesteld. Veel invloed is er aan het eind van de maand nog niet te merken. Het aantal besmettingen stijgt inmiddels zelfs weer. Ondertussen stromen de ziekenhuizen vol en ook op de IC’s kraakt het. Er is een vaccin, maar in Nederland wordt deze nog niet gebruikt.
Ondernemers hebben het zwaar, maar worden ondersteund door verschillende economische steunpakketten. Bestuurlijk en ambtelijk proberen we in Aa en Hunze zoveel mogelijk in contact te blijven met onze ondernemers, maar ook met andere doelgroepen die het lastig hebben. Zo organiseren we in december de Vitamine A-weken, om wat licht in een donkere decembermaand te brengen. We organiseren, samen met Impuls, online evenementen voor jongeren en gaan op coronaproof bezoek bij ouderen in de huiskamers. Ook sturen we alle inwoners een kerstkaart en maken we samen met inwoners, ondernemers en verenigingen een nieuwjaarsfilmpje.
Gedurende het hele jaar is sprake geweest van de GRIP-4 situatie, maar begin december wordt de Wet tijdelijke maatregelen van kracht. De wet vormt de juridische basis voor de coronaregels, zoals 1,5 meter afstand houden. Maar ook de sociale gedragsregels blijven belangrijk. Een wet alleen zal niet helpen. De verantwoordelijkheid van iedereen en van de samenleving als geheel, blijft voorop staan. De wet vervangt de noodverordeningen, waarin de maatregelen sinds maart 2020 werden opgenomen. Noodverordeningen zijn namelijk voor kortdurende (crisis)situaties. Maar de coronacrisis duurt langer. Via ministeriële aanwijzingen geeft de overheid aan welke maatregelen er landelijk gelden. De Tweede en Eerste Kamer controleren of de wet goed werkt. Als dat niet zo is, leggen de ministers uit waarom de wet niet goed werkt. Als er afgeschaald gaat worden, krijgen burgemeesters meer bevoegdheden om de wet uit te voeren. Zij leggen in de gemeenteraad uit welke keuzes zij maken.
De coronacrisis heeft in 2020 veel gevraagd van de organisatie. Sommige reguliere werkzaamheden zijn hierdoor blijven liggen. Toch is onze dienstverlening altijd goed op orde geweest en zijn belangrijke werkzaamheden gewoon uitgevoerd. De coronacrisis is nog niet ten einde. Het blijft daarom giswerk hoe 2021 eruit zal zien. Voorlopig is zeker dat er nog genoeg vragen en uitdagingen op ons af gaan komen. De VRD bestempelde dit voorjaar als ‘de lastigste fase’ in de coronacrisis tot nu toe. Alles komt samen: van vaccineren tot versoepel en van verkiezingen tot verdere maatschappelijke uitputting. De maatschappelijke dialoog en het uitleggen van de logica van de aanpak worden nog belangrijker. Ook de nafase en herstel vergen aandacht. Maar er is ook een gouden kans: het toewerken naar het einde van de (meeste) maatregelen als een nieuw, gezamenlijk doel.